امروزه دیگر کمتر کسی سراغی از قصه و افسانه ها را می گیرد و کتاب قصه های شب یلدای مازندران می رود که بسته شود موضوعی که کارشناسان حوزه فرهنگ و آداب سنتی از آن به "رنگ باختن بخشی از آداب یلدایی" نام می برند.
به گزارش کاسپین24 | قصه گویی سالخوردگان خانواده پس از پایان فصل کشاورزی و آسودگی از کار وتلاش پای ثابت در شونیشت (شب نشینی) مازندرانی ها بود و در جشن های مناسبتی همچون شب یلدا برای خودش جایگاه و پایگاهی داشت.
بیان قصه ها و افسانه های نانوشته از زبان مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها که برای کودکان جذابیت داشت آنها را پای ثابت این محافل می کرد و کودک، نوجوان، جوان و سالمند دور کرسی ها نشسته و ساعت های این شب طولانی را در کنار یکدیگر سپری می کردند.
قصه گویی در آن زمان خود دلیل خوبی برای دورهمی های شب یلدا به شمار می رفت و پایِ ثابت یکی از آیین های سنتی این شب در مازندران بود.
در فرهنگ عمومی و تعاملات بین اقوام و خانواده ها در کشورهای مختلف، همواره قصه گویی جای شایسته ای داشته و در کشور ما نیز خانواده ها شب ها در منازل، قهوه خانه ها و مراکز مختلف دور هم جمع می شده و اوقات خود را با بیان قصه های مختلف می گذرانده اند.
قصه ها و داستانهای تاریخی، بیان کننده تاریخ و فرهنگ هر ملت و کشور محسوب می شوند و قصه گویی سابقه طولانی در ادبیات ایران دارد چنانکه خاطره گویی شب یلدا نیز در آداب و رسوم مازندران جایگاهی خاص و دیرینه دارد.
اما امروزه دیگر کمتر کسی سراغی از قصه و افسانه ها را می گیرد و کتاب قصه های شب یلدای مازندران می رود که بسته شود موضوعی که کارشناسان حوزه فرهنگ و آداب سنتی از آن به "رنگ باختن بخشی از آداب یلدایی" نام می برند.
یکی از پژوهشگران حوزه فرهنگ وتاریخ بومی مازندران از قصه های کهن به عنوان بخشی از فرهنگ بومی استان نام برد و گفت که این بخش از فرهنگ و رسوم استان در حال رنگ باختن در جامعه است.
علی رمضانی پاچی ادامه داد : در گذشته قصه گویی یکی از سرگرمی هایی بود که در دور همی های مردم مازندران رونقی داشت.
وی اظهار داشت:بیان داستانها و حکایت های تاریخی که بیشتر از شاهنامه فردوسی و تواریخ کهن بیان می شود، از جمله رسومی است که موجب تقویت فرهنگ و ادب فارسی نیز می شود.
وی که وضعیت کنونی قصه گویی در مناسبت ها و جشن های مازندران را خوب نمی داند، افزود : حفظ و احیای این قصه ها در قالب کتاب می تواند تا حدودی ازفراموشی همیشگی آنها در طول تاریخ جلوگیری بکند.
به گفته این پژوهشگر مازندرانی سالهای قبل بیشتر از ۲۰۰ قصه ویژه شب یلدا استان مازندران جمع آوری شد که به دلیل نداشتن اعتباری هنوز چاپ نشده است.
وی امیدوار است که با حمایت مالی مسئولان و چاپ کتاب قصه ها و افسانه های کهن مازندران این بخش از تاریخ کهن استان حفظ بماند.
رمضانی پاچی قصه گویی و یا بیان داستانهای در مناسبت های مختلف را از جمله راههاهای ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی به عنوان یکی از نیازهای مهم جامعه برشمرد و تاکید کرد: باید با توجه بیشتر به این مساله در راستای غنای فرهنگ و ادب پارسی و گسترش مطالعه بین خانواده ها گام برداشت.
قاسمعلی یعقوبی، دیگر پژوهشگر حوزه تاریخ مازندران با اشاره به اینکه هرچند سند تاریخی از مراسم و رسوم چله شو در مازندران وجود ندارد، گفت: اما بسیاری از آدابی که این روزها در این استان اجرا می شود برگرفته از گذشته تاریخی این رسوم است.
وی افزود:مکتوب نبودن این آیین ها و سنت ها باعث نشده است که آنها به باد فراموشی گرفته شوند وهمچنان سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر در حال انتقال است.
وی ادامه داد : چله شو در مازندران ویژگی های خاص خود را دارد که در آن اعتقاد مردم این دیار به زایش و حیات بیشتر نمود و جلوه دارد.
پژوهشگر حوزه تاریخ مازندران گفت:دراین شب استفاده از میوه های جنلگی دانه دار از جمله خرمالوی وحشی یا " خرمندی "، بلوبری وحشی یا " ولیک " و ازگیل وحشی یا " کندس " نشان از همین باور و اعتقاد زایش دارد.
به گفته یعقوبی پخت حلوا و شیرینی جات از برنج و گندم از جمله سیو حلوا (حلوای سیاه)، حلوا سفید و ماکارمه از دیگر غذاهای خاص این مراسم در مازندران است که باز هم ردپای زندگی و حیات در آن نمودار است.
وی ادامه داد:همچنین قصه خوانی بخش جذاب و خاص آیین های شب یلدا در مازندران است که البته تا حدودی این سنت رو به فراموشی سپرده شده است.
پژوهشگر حوزه تاریخ مازندران کمرنگ شدن قصه خوانی در شب یلدا را ناشی از نفوذ امکانات و فناوری هایی همچون تلفن همراه و فضا دانست که باعث شده تا نسل امروزی بیشتر وقت خود را در این فضاهای غریبه با فرهنگ و سنت کشورمان بگذرانند.
کتابخانه های عمومی به عنوان یکی از نهادهای تقویت کننده فرهنگ و آداب سنتی به شمار می رود که سالها قبل برای زنده نگه داشتن سنت قصه گویی شب یلدا برگزاری مسابقه ای با عنوان 'قصه های شب یلدا' سعی کرد تا برای ثبت و ضبط این قصه ها اقدام کند.
براساس طرح این نهاد افراد علاقمند با مراجعه به نزدیک ترین کتابخانه محل زندگی خود قصه های شب یلدایی خود را تحویل دهد و بدین طریق قصه های قدیمی از نهانخانه دل بزرگان خارج و ثبت شد.
شب یلدا در مازندران به چلّه شو شب ِچلّه معروف است چرا که چله بزرگ در باور و اعتقاد مردم این دیار از شب یلدا شروع می شود و چهل روز ادامه دارد و چله کوچک بیست روز است و از زمان های بسیار دور، طولانی ترین شب نشینی در شب یلدا اتفاق می افتاد.
مردم مازندران باور دارند که در شب یلدا، بین نور وتاریکی جنگی در می گیرد که در نهایت بیدار ماندن آنها باعث شکست تاریکی و سرما خواهد شد و برای این که بتوانند این شب را بیدار بمانند به آداب و رسومی از جمله خوردن تنقلات، قصه خوانی و شنیدن قصه از زبان بزرگترهای خانواده روی می آورند و بنا به اظهار نظر کارشناسان حوزه تاریخ و فرهنگ مازندران در گذشته مردم این دیار خواندن شاهنامه فردوسی را در این شب انجام می دادند، چرا که این کتاب مملو از اشعار رزم و پیروزی است و مازندرانی ها از این نوع اشعار برای تداعی غلبه روشنایی بر تاریکی شب یلدا استفاده می کردند.
مازندرانی های دیروز و امروز سعی می کنند تا بر روی سفره شب یلدای خود از میوه های جنگلی دانه دار استفاده کنند آنهم بخاطر نوع نگاهشان است تا از طریق آن باروری و زایش این شب را نشان بدهند.
از آنجایی که این شب از نظر مردم اهمیت زیادی داشت، موجب بروز فرهنگ ها و خرده فرهنگ های زیادی شد. در سده های اخیر، حافظ خوانی و فال حافظ هم به شب نشینی یلدا راه پیدا کرد. علاوه بر فال حافظ، فال گردو هم مرسوم است. به این ترتیب که دختران و پسران جوان هنگام خواب گردویی زیر بالش خود می گذارند و آرزو می کنند صبح با شکستن گردو و دیدن مغز آن تعبیر فال می کنند. یا دختران دم ِ بخت با پوشاندن چهره خود در مسیر عابران می ایستادند و از هفت نفر درخواست چیزی می کردند با این باور که اگر شناخته نشوند، به نیت شان خواهند رسید.
مازندران پیش از این و برای مناسبت های مختلف همواره فرهنگ ها و آداب مخصوص به خود را دارد که از آن جمله شب یلدا در این دیار با پیوست های شیرین و جذابی همراه است.
گردو، کنجد و شکر قرمز هم از دیگر محصولات بومی مازندران است که همچنان جایگاه ثابت در سفره های چله شو دارند. ' پیسه کنده ' نام نوعی شیرینی است که با آرد، آب، کنجد، گردو و شکر قرمز یا سفید درست می شود. این مواد را با هم مخلوط می کنند و خمیر می شود و به شکل شیرینی در می آورند که خام خورده می شود. برخی از مادران خوش ذوق و با سلیقه مازندرانی به همین مواد زرده تخم مرغ اضافه می کنند و می پزند تا نان گردویی را برای چله شو مهیا کنند که در اصطلاح مازندرانی به آن ' آغوزنون ' یا نان گردو می گویند.
البته با کنجد و شکر و گاهی عسل شیرینی دیگری هم درست می کنند که به آن ' پشتزیک ' می گویند که معادل فارسی آن حلوای کنجدی است.
منبع : ایرنا
