خزر یا تالاب فاضلاب نسل آینده

به گزارش کاسپین24؛نشریه بیداری اندیشه در شماره جدید این دوهفته نامه نوشت:دریای خزر، این روزها حواشی بسیاری در حوزه سیاست خارجی ایران ایجاد کرده است البته رژیم حقوقی دریای خزر از طی سال ها مسکوت باقی مانده بود و اینکه در برهه حساس سیاسی میان ایران، روسیه و آمریکا این جلسه تشکیل شده مباحث بسیاری ایجادکرده است.
طرح مباحث سیاسی دریای خزر، بسیاری از فعالان زیست محیطی را به فکر بیان دو باره مسائل مربوط به حوزه سلامت و بهداشت این دریا کرده است. حضور کشورهای پرجمعیت در حاشیه دریای خزر هشدارهای جدی در زمینه مسائل زیست محیطی این دریا ایجاد کرده است.
با مشخص شدن سهم هر کشور از دریای خزر مسلما می باید سهم هر کشور از حوزه زیست محیطی و بهداشتی آن نیز مشخص شود.
خدیجه گلین‌مقدم جغرافیدان و فعال محیط زیست و مدیر کمپین انتقال آب خزر به کویر در گف وگو با بیداری اندیشه با اشاره به اینکه دریای کاسپین از آنجایی که دریایی بسته است و از حدود 60 میلیون سال گذشته از دریای تتیس جدا شده و پس از آن به حیات خود ادامه داد، می گوید: امروزه به دلیل افزایش جمعیت در کنارهای این دریا خطرات زیست محیطی آن بیشتر احساس می شود، در حال حاضر حدود 17 میلیون جمعیت در حاشیه این دریا زندگی می‌کنند که حدود 8 میلیون نفر آن تقریبا برای سه استان شمالی ایران است و باقی مانده آن برای سه کشور روسیه، قزاقستان و ترکمنستان است. تمام افرادی که در حاشیه دریای خزر زندگی می‌کنند فاضلاب‌های صنعتی و خانگی و نیز زباله‌ها و فاضلاب‌های بیمارستانی و خشک و تجزیه‌ناپذیر و زباله‌تر حاوی شیرابه را وارد دریا کرده و آب دریا را آلوده می‌کنند.
گلین‌مقدم می افزاید: دریای کاسپین در حال حاضر به عنوان بزرگترین دریای بسته آلوده دنیا مطرح می‌شود، آلودگی نفتی کشورهای روسیه، آذربایجان و قزاقستان نیز به آن اضافه شده و حتی روغن‌ موتورهای ماهیگیری وارد آب می‌شود و آنها را آلوده می‌کند و از آنجایی که این آبها راکد بوده و خروجی ندارد در نهایت به عنوان تالاب فاضلاب برای آینده مطرح می‌شود.
وی تصریح می کند: هر روز از سطح آب دریای کاسپین کاسته می شود که این کاهش هر روز بر غلظت آلودگی اثرگذار خواهد بود، با توجه به محیط زیست آبزیانی که در آن زندگی می‌کنند این آبزیان تحمل این آلودگی را ندارند که در برخی موارد مشاهده می‌شود فوک‌ها به عنوان بزرگ ماهی باستانی و آزادماهی‌ها و سگ ماهی‌های دریای خزر در حال انقراض هستند.
این جغرافی‌دان یادآور می شود: اگر در گذشته در کنار دریا صدف‌های زیادی پیدا می‌شد اما در حال حاضر صدفی نیز مشاهده نمی‌شود و این نشان از آن است که ماهی‌هایی همانند صدف ماهی‌ها نیز در حال از بین رفتن هستند. پلانگتون‎ها از آنجایی که غذای فوک‌ها و ماهی‌های دیگر هستند نیز منقرض شدند.
وی می گوید: اطراف دریای خزر را جنگل‌های هیرکانی فراگرفته بودند که این جنگل‌ها نیز قطع می شوند، تیغ قانون و تیغ تیز قاچاقچیان برای از بین رفتن این جنگل ها یکی است و این کاهش سطح جنگل ها خشکسالی اطراف دریای خزر را افزایش می دهد.
این فعال محیط زیست یادآور می شود: سدها از جمله معضلات زیست محیطی دیگر حاشیه دریای کاسپین هستند، متاسفانه در آینده سدهای دیگری نیز ساخته خواهد شد که این موجب می‌شود مقدار آب ورودی به دریا هر روز بیشتر کاهش یابد و این کاهش موجب افزایش غلظت آلودگی می‌شوند و ضمن آنکه اقلیم را در حاشیه دریای کاسپین تغییر داده و کویر را به سمت آن خواهد آورد و خشکسالی متعددی را نصیبمان خواهد کرد.
وی در پایان تصریح می کند: تمامی کشورها محیط زیست خزر را آلوده می‌کنند و این کشورها باید در غالب نشست‌های منظم سالانه این موضوع را پیگیری کنند و برای آن سرمایه گذاری کرده و در میان مردم آنها نیز فرهنگسازی صورت گیرد.

ضرورت مدیریت پسماند در استان های شمالی ایران

ضیاءالدین الماسی مدیرکل دفتر بررسی آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در گفت و گو با "بیداری اندیشه"، درباره منابع آلاینده دریای خزر می افزاید: عمده منابع آلاینده دریای خزر مربوط به بخش سکونتگاهی می‌شود یعنی پساب و پسماند شهری بیشترین آلودگی را بر دریای خزر وارد می‌کنند. کود و سم که در مزارع و باغات بالا دست استفاده می‌شود از طریق فرسایش و زه آب سطحی وارد دریا می‌شود. در بخش صنعت منابع نفت و گاز نیروگاهی و همچنین صنایع چوب و کاغذ در اولویت‌های بعدی در آلودگی دریا قرار دارند.
مدیرکل دفتر بررسی آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور، یادآور می شود: کشورهای همسایه ایران همانند آذربایجان که عمده فعالیت سنگین نفت و گاز دارند و آنها به عنوان منبع آلاینده دریای خزر یاد می شود.
این مسئول می گوید: در گذشته همکاری‌های کشورهای حاشیه دریای خزر برای حل مشکلات مربوط به آن که با یک برنامه حفاظت از محیط زیست دریای خزر با عنوان "ZCEP" میان کشورهای حاشیه دریای خزر آغاز شده بود صورت می گرفت و در واقع یکی از اصلی‌ترین پیش برنده های آن ایران بود که در نهایت به کنوانسیونی منطقه‌ای که معروف به "کنوانسیون تهران" تبدیل شد. این کنوانسیون در واقع کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر است که در این مورد نیز ایران نقش موثری داشت و کشورهای حاشیه دریای خزر ذیل این کنوانسیون همکاری‌های منطقه‌ای برای حفاظت از محیط زیست دریای خزر را انجام می‌دهند.
وی خاطرنشان می کند: نشست‌هایی که رئیس جمهور در قزاقستان برای دریای خزر با کشورهای همسایه دریای کاسپین داشتند در واقع کنوانسیون تهران و همکاری‌های منطقه‌ای را برای جدیت بیشتر برای حفاظت از محیط زیست این دریا را تقویت می‌کند.
الماسی با بیان اینکه حفاظت محیط زیستی دریای خزر در کشورمان دو بخش دارد که در بخشی از آن دستگاه‌های اجرایی و در بخش دیگر آن مردم موظف به همکاری هستند، می گوید: دستگاه‌های اجرایی باید اهتمام جدی‌تری در زمینه تصفیه فاضلاب‌های شهری پیش از ورود به دریا انجام دهند به طوری که در حال حاضر بخش بزرگی از فاضلاب‌های شهری تصفیه نشده و وارد رودخانه‌ها شده و در نهایت وارد دریا می‌شوند که در این زمینه وزارت نیرو باید نظارت و اقدامات عملی‌تری را اتخاذ کند.
مدیرکل دفتر بررسی آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور عنوان می کند: مدیریت پسماند نیز برای حفاظت از محیط زیست دریا لازم است و در حال حاضر تقریبا هیچ دستگاه مهندسی اصولی برای دفع پسماند شهری در شمال کشور ندارد و فقط پروژه‌های محدودی برای کمپوست و بازیافت تعریف شده و نیز طرح‌هایی برای سوزاندن زباله تعبیه شده که این تلاش‌ها در مقابل حجم فراوان روزانه تولید پسماند ناکارآمد است، در این بخش نیز وزارت کشور باید اهتمام بیشتری را اعمال کند تا مدیریت پسماند شهرهای ساحلی به سامان برسد.
مدیرکل دفتر بررسی آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور، افزود: برای مدیریت پسماند و کاهش آلودگی محیط زیست دریا در حوزه  مردمی نیز باید فرهنگ محیط زیستی آنان ارتقا یابد، هر چند درک مردم افزایش یافت و مردم نسبت به محیط زیست خود احساس مالکیت می‌کنند و این باید در الگوی مصرفی خانواده ها نیز تقویت شود به خصوص در مورد پلاستیک که بسیار مهم است که در این زمینه شهروندان با کاهش مصرف پلاستیک می‌توانند نقش مهم ایفا کنند. حجم زباله تولیدی  در مقایسه با سرانه مصرف ایرانی ها بسیار زیاد است به طور مثال هر فردی حتی با خوردن یک ساندویچ مقدار زیادی زباله تولید می‌کند که این را باید تغییر داد.
این مسئول یادآور شد: تشکل‌های مردمی نیز الگوهای متعددی برای حفاظت از محیط زیست معرفی می‌کنند که باید از آنها استقبال شود.
وی تصریح کرد: صنایع تولیدی نیز باید استقرار نظام‌های محیط زیستی را در دستور کار خود قرار دهند و سازمان‌هایی که در واقع موثر در آلودگی محیط زیست هستند باید به دنبال استقرار نظام‌های محیط زیست باشند تا آلودگی‌های محیط زیستی ناشی از پساب، پسماند و آلودگی هوای خود را کنترل کنند که در این حوزه نیز بخش خصوصی می‌تواند ورود کند.

مردم هستند اگر دولت برنامه داشته باشد

داریوش عبادی مسئول سمن‌های محیط زیست استان مازندران، نیز در گفت و گو با بیداری اندیشه، با بیان اینکه تمامی کشورهای حاشیه دریای کاسپین آلوده کننده این دریا هستند، می افزاید: مهمترین آلاینده‌های دریای خزر رودخانه‌هایی هستند که پساب صنعتی، کشاورزی و مسکونی منازل روستایی و شهری آلاینده را به دریا می ریزند. در کشورهای حاشیه دریای کاسپین نیز پساب شهری و روستایی به حاشیه دریای خزر می‌ریزد.
عبادی می گوید: در زمینه آلودگی شیمیایی مهم‌ترین منبع آلوده کننده آلودگی نفتی ناشی از چاه‌های نفتی که در حاشیه دریای خزر وجود دارد که آنها می‌توانند در گرم شدن آب و تغییر اکوسیستم موثر باشند و نیز سیستم توسعه نامتوازن نیز در آن نقش دارد.
وی تصریح می کند: مردم نیز می‌توانند موجب آلودگی دریا شوند هر چند نقش آنان مستقیم نیست و باید در زمینه فاضلاب شهری و روستایی مدیریت شود تا آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها آلوده نشوند. دولت نیز می‌تواند برنامه‌های متناسب با کاهش آلودگی دریای کاسپین را در دستور کار خود قرار دهد و اگر این اقدام صورت گیرد مردم نیز همکاری خواهند کرد.
وی عنوان می کند: سرعت تخریب دریای خزر بسیار زیاد است اما اقدامات لازم برای جلوگیری از تخریب بسیار اندک است که با این روند نمی‌توان از تخریب و نابودی دریای کاسپین جلوگیری کرد.
این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه حفاظت از دریا نیازمند اراده ملی و بین المللی است و نیاز به اعتبار ملی نیاز دارد، می گوید: این دریا نگین کشورمان است که دولت باید در این حوزه ورود و مساعدت کند و اعتبارات بیشتری برای حفظ محیط زیست دریای خزر اختصاص دهد و مردم نیز قطعا همکاری خواهند کرد زیرا اگر برنامه ای متناسب با برنامه زیست محیطی مردم باشد مردم پای کار خواهند بود.
وی درباره کنوانسیونی با عنوان کنوانسیون تهران که در ارتباط با بحث زیست محیطی دریای خزر است که هر سال تشکیل می‌شود، عنوان می کند: امیدواریم ایران در برگزاری این کنوانسیون فعال‌تر برخورد کند چراکه در کنوانسیون تهران نیز این پنج کشور حاشیه دریای کاسپین عضو  هستند و اگر یک رژیم حقوقی زیست محیطی برای این دریای وضع شود اوضاع آن بهتر می شود. اگر چه این کنوانسیون درباره مسائل زیست محیطی دریای کاسپین را مورد بررسی قرار می‌دهد اما تا کنون در این کنوانسیون اقدامات جدی برای حفظ محیط زیست این دریا انجام نشد و اگر هم مباحثی مطرح شد فقط در حد نوشتار بود که عملیاتی نشد.