آغاز جنگ بر سر آب در ایران

به گزارش گروه اجتماعی کاسپین24| جنگ آب به مجموعه‌ای از تنش‌ها و نابسمانی‌هایی گفته می‌شود که در نتیجه کم‌آبی پدید می‌آیند. معاون سازمان حفاظت از محیط زیست می‌گوید، وقوع جنگ آب در ایران بسیار نزدیک است. در طرح انتقال آب خزر نیز به نظر می رسد مساله ای مانند جنگ بر سر آب در منطقه شمال ایران رخ خواهد داد. متون حاضر، نگاهی به مطالب منتشر شده طی سال های اخیر در رسانه های رسمی با اظهارات رسمی مسئولان و صاحب نظران است.

*نسخه ناموزون تجریشی برای شمالی‌ها

تجریشی معاون منابع انسانی سازمان محیط زیست، ایرانیان را نماد مدیریت مصرف خوانده بود اما امروز با انتقال آب خزر موافقت می کند. تجریشی در این اواخر به خبرآنلاین می‌گوید، ایران پس از ایالات متحده بیشترین میزان تنوع زیستی در جهان را داراست. به گفته ایشان ایرانیان پیش از ظهور تکنولوژی یکی از مظاهر مدیریت آب و زندگی در اقلیم‌های مختلف بوده‌اند. معاون محیط زیست انسانی ادامه می‌دهد: “نمی‌خواهم مردم را بترسانم ولی می‌خواهم بگویم ما خودمان داریم با محیط‌ زیستمان این کار را می‌کنیم. خودمان اراضی را تغییر کاربری دادیم، خودمان منابع آب زیرزمینی را نابود کردیم و … این جهلی که نمی‌دانیم چه بلایی سرخودمان آورده‌ایم، می‌تواند به تکنولوژی، تضاد منافع یا سیاست‌گذاری غلط ربط داشته باشد. هر سه این عوامل باعث شده شرایط زیست‌محیطی خاص در کشورمان به وجود بیاید، مثلا معادن را نابود کرده و آن‌ها را به کانون گردوخاک تبدیل کرده‌ایم.”

وی می گوید: مصداق اول آمریکا است، در دهه 70 میلادی این کشور درگیر خشکسالی شد به‌طوری‌که کف بزرگ‌ترین مخازن سدشان معلوم بود. اما ببینید آن‌ها چه کار کردند. اقتصاد آمریکا از 1985 تا 2015، 4برابر شد و جمعیت آن هم تقریبا دوبرابر، اما مصرف آب آن‌ها در سال 2015 اندکی از سال 1985 کمتر است. لوازم کاهنده مصرف آب، سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی و بازچرخانی فاضلاب. اصلا کار عجیبی انجام ندادند برای همین من امید دارم اما برای خزر نسخه انتقال تجویز می کند. وی پس از نظر سازمان متبوعش اش درباره انتقال آب خزر، می گوید که آب خزر باید منتقل شود و چاره ای جز آن نیست. درحالی‌که سازمان جنگل‌ها با انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی مخالف است، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: سازمان جنگل‌ها پیش‌ازاین مخالفت خود را اعلام نکرده بود اما به‌هرحال بر اساس ارزیابی‌های وزارت نیرو هیچ راهکار دیگری به‌جز انتقال آب از دریای خزر برای جبران خشک‌سالی فلات مرکزی کشور وجود ندارد.

معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در پایان در پاسخ به این پرسش که آیا راه‌حل‌های جایگزین و به‌صرفه‌تری برای جبران کمبود آب در نقاط خشک کشور وجود ندارد، توضیح می‌دهد: تمام این سوال‌ها را ما پیش از موافقت با انتقال از وزارت نیرو به عنوان متولی آب در کشور پرسیده‌ایم و وزارت نیرو به‌صراحت به ما پاسخ داد که تمام راه‌حل‌های جایگزین را بررسی کرده است اما هیچ راهکاری به‌جز انتقال آب از دریای خزر وجود ندارد بنابراین محیط‌زیست نمی‌تواند اصرار کند که وزارت نیرو راه دیگری را انتخاب کند.

*جنگ آب به اذعان تجریشی!

5 سال دیگر منابع آب تجدیدپذیر به پایان می‌رسد؛ جنگ آب در ایران نزدیک است! این جمله تجریشی معاون سازمان محیط زیست کشور است! تجریشی می‌گوید اگر اقدامات موثر صورت نگیرد مشکل بی‌آبی به جایی می‌رسد که منجر به جابه‌جایی جمعیت می‌شود. او می‌گوید موضوع جنگ آب ایران تا 5 سال دیگر جدی‌تر خواهد شد. او اذعان دارد: اصلا زمان زیادی نداریم. وقتی به جایی برسیم که مسئله حل نشود جابه‌جایی جمعیت به وجود می‌آید. جنگ آب الان هم رخ داده! برای مثال در اصفهان چندین بار منابع آب را منفجر کردند پس جنگ آب یعنی چه؟ الان در خوزستان دارند برنج می‌کارند و کسانی هم که این کار را می‌کنند کلاشینکف دارند یعنی اگر بگویید به آن‌ها آب نمی‌دهید یک نفر با اسلحه روبرویتان قرار می‌گیرد! تنش و منازعات بر سر آب (جنگ آب) در کشور ما مدتی است شروع شده و چون ما موضوع را امنیتی دیدم، اسم آن را بحران گذاشتیم، اما این موضوعات فراتر از بحران است.

*اعضای هیات علمی چه می گویند؟

اعضای انجمن هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در مورد انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی معتقدند: طرح انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی و موافقت سازمان حفاظت محیط زیست با آن، بار دیگر این پرسش جدی را پیش روی متخصصان، کارشناسان، مردم و دلسوزان محیط‌زیست گذاشته که آیا همه جوانب سود و زیان این طرح از نظر محیط‌زیستی، اقتصادی، اجرایی و سیاسی بررسی شده و آیا منافع اجرای این طرح از خسارت آن بیشتر است؟ متاسفانه در تصمیمات کلان در کشور اغلب به پتانسیل‌های زیست‌بوم مناطق مختلف توجه نمی‌شود و تصور بر این است که با غره‌شدن بر فناوری می‌توان طبیعت را به سیطره خود درآورد. غافل از اینکه با این اقدام‌ها، آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به اکوسیستم‌های مختلف وارد کرده و سرمایه‌های زیادی را به هدر می‌دهیم. کشور ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان واقع شده و باید قبول کنیم هر زیست‌بومی پتانسیل مربوط به خود را داشته و درنتیجه سزاوارتر آن است که از ظرفیت‌های سرزمینی به صورتی پایدار بهره بریم. یعنی: بکوشیم با طبیعت خود را سازگار کنیم و نه اینکه طبیعت را با خود سازگار سازیم.

حایز اهمیت آنکه پتانسیل زیست‌بوم‌های بیابانی ما کمتر از استعداد سایر زیست‌بوم‌ها نیست؛ کافی است به این پتانسیل‌ها آگاهی داشته و ظرفیت‌های آن را بدانیم و برنامه‌ریزی صحیحی در استفاده از آنها صورت گیرد. گردشگری و بوم‌گردی در مناطق بیابانی یکی از پتانسیل‌هایی است که با کمترین هزینه می‌تواند اقتصاد این مناطق را متحول کند. کافی است نگاهی به کشورهای همسایه داشته باشیم و درآمدهای نجومی آنها را از طریق گردشگری مشاهده کنیم. متاسفانه عدم توجه به این ظرفیت‌ها مسوولین کشور را به سمت برنامه‌هایی سوق می‌دهد که جز خسارت و زیان سودی برای مردم نخواهد داشت.

جنگل‌های هیرکانی ایران از معدود سرمایه‌های کشور و دنیا است که هیچ جایگزینی ندارند. متاسفانه در سال‌های اخیر در اثر تغییر کاربری‌ها، تغییرات اقلیمی، سوء مدیریت‌ها و .... آسیب‌های جدی به این جنگل‌ها وارد شده است. اخیرا هم با طرح انتقال آب دریای خزر و مسیر پیش‌بینی شده، تخریب صدها هکتار جنگل‌های بی‌بدیل خزری نشانه رفته است که مورد اعتراض تعداد زیادی از کارشناسان و متخصصان منابع طبیعی کشور واقع شده است.

* و اما اردکانیان...

موافقت سازمان محیط زیست با طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی ایران، دامن وزیر نیرو که گفته می شود وزارتخانه وی باید طرح انتقال آب را انجام دهد را گرفته است، نمایندگان مجلس در مهر 98، تنها یک روز پس از موافقت این سازمان با انتقال آب خزر، نامه استیضاح وی را امضا کردند. علی‌اصغر یوسف‌نژاد نماینده مردم ساری، 22مهر به ایرنا گفته طرح استیضاح رضا اردکانیان وزیر نیرو تقدیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شد. کوتاهی در مدیریت منابع آب سطحی و زیرزمینی (کشور)، عدم رعایت عدالت در توزیع و تامین آب شرب مردم، ناتوانی در انجام مهندسی رودخانه‌های کشور و جلوگیری از برداشت بی‌رویه از بستر رودخانه‌ها، ناتوانی در حفاظت از حریم از محورهای استیضاح وزیر نیرو است.

نماینده مردم شهرستان های ساری و میاندرود در مجلس شورای اسلامی همچنین، عدم توان دفاع از انتقال غیرعلمی و غیرکارشناسی آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران و صدور مجوز غیرکارشناسی، عدم توانایی در کنترل سیلاب و تشدید خسارت به مردم و توان رفع تمهیدات آینده را از دیگر محورهای این استیضاح عنوان کرد.

*جایگزینی تامین آب شرب از طریق "نانو" به‌جای روش انتقال آب

وزیر نیرو با بیان اینکه با استفاده از این فناوری قادر به تامین آب قابل شرب برای برخی از نقاط خاص کشور هستیم، گفت: این روش می‌تواند جایگزین روش انتقال آب با مسایل متنوع سیاسی و فرهنگی و صرف هزینه‌های زیاد شود.

رضا اردکانیان در حاشیه دوازدهمین نمایشگاه فناوری نانو در جمع خبرنگاران در حالی این نسخه را پیچیده است که حرف وی با عمل ایشان متفاوت است، وی افزوده: کشورها در حال حاضر در مقیاس محدود در حال استفاده از فناوری نانو در همه عرصه‌ها به‌ویژه در بخش آب هستند. محصولات نانویی تولید شده در ایران برای کاهش فلزات سنگین در منابع آبی قابل استفاده است. این نانو مواد آب را با کیفیت مناسب و طعم مناسب در اختیار مصرف کنندگان قرار می‌دهد، ضمن آنکه برای از بین بردن و کاهش نیترات و همچنین نمک‌زدایی از این فناوری قابل استفاده است.با توجه به اینکه کشور دسترسی خوبی به منابع آب شور آزاد دارد، می‌توانیم استفاده از این فناوری را توسعه دهیم، همچنین از این فناوری برای کاهش کدورت آب نیز استفاده کنیم. با حمایتی که در این عرصه خواهد شد و با توسعه‌ای که در بازار این فناوری رخ خواهد داد، امیدواریم در آینده نزدیک بتوانیم به این نقطه برسیم که توجیه اقتصادی و اجتماعی در این حوزه را شاهد باشیم. به جای این‌که هزاران میلیارد تومان هزینه کنیم و از مسافت های خیلی دور و با مسایل اجتماعی و سیاسی متنوع آب را انتقال دهیم، با استفاده از این فناوری قادر هستیم به راحتی آب شرب لازم را در اختیار خانوارها قرار دهیم. از این طریق مصرف‌کنندگان ارزش واقعی مصرف آب را خواهند دانست.

* گزارش های بین المللی

خانه ملت نوشته است: نشریه آمریکایی « کریستین ساینس مانیتور» در گزارشی قابل تامل به مساله جنگ آب در جهان پرداخت و نوشت، کارشناسان می گویند افزایش جمعیت در جهان و کاهش عرضه آب قابل استفاده موجب خواهد شد تقاضای جهانی برای آب در چنده دهه آینده به شدت افزایش یابد.

بر اساس ارزیابی موسسه منابع جهانی (World Resources Institute) مجموعه ای از مدل های آب و هوایی و حالات مختلف اجتماعی و سیاسی، احتمال بروز تنش های آبی در 167 کشور جهان، تا سال های 2020 ، 2030 و 2040 میلادی مورد بررسی قرار گرفته است و براساس یافته های ما 33 کشور تا سال 2040 میلادی با بالاترین تنش آبی مواجه خواهند شد .

براساس یافته های این موسسه بین المللی سطح بالایی از تنش آبی در 14 کشور در حوزه خاورمیانه و منطقه شمال آفریقا به وقوع خواهد پیوست.

به گفته محققان، خاورمیانه منطقه ای است که حداقل آب را دارد زیرا از آب های زیرزمینی به شدت استفاده می کند، آب دریاها را شیرین می کند و در آینده قابل پیش بینی با چالش های زیادی در مورد آب مواجه است.

ایران، بحرین، کویت، قطر، امارات، فلسطین، عربستان سعودی، عمان، لبنان، عراق، اردن، لیبی، الجزایر ، سوریه و تونس از جمله کشورهایی هستند که تا سال 2040 میلادی با شدیدترین تنش آبی مواجه خواهند شد.

نکته قابل ظریفی که در گزارش منتشر شده اشاره به جنگ داخلی سوریه و رویکرد داعش است. به نوشته این کارشناسان آنها افزودند کمبود آب عامل اصلی در جنگ داخلی سوریه در سال 2011 بود. «خشکسالی و کمبود آب در سوریه موجب نارضایتی مردم شد و به ناآرامی ها کمک کرد و کشور را به جنگ داخلی کشاند.»

* انتقال آب خزر چگونه تبدیل به جنگ آب می شود؟

همان منبع می گوید: به طور کلی، منابع آبی اگر چه ممکن است علت اصلی جنگ و تنش های شدید بین دولت ها و ملت ها درنظر گرفته نشود، ولی ممکن است یکی از عوامل ایجاد جنگ ها و تضاد در کشور باشد. آنچه که منابع آب مشترک را به عاملی برای بحران و تنش بین کشورها تبدیل کرده است عدم وجود ساختار مدیریتی مناسب در بهره برداری مشترک و حکمرانی آن بوده است. لذا جنگ آب، نه به آن قطعیتی است که سیاستمداران پیش بینی کرده اند و نه به آن صورتی است که محققان آن را انکار کرده اند، بلکه ترکیبی از این دو احتمال است که وقوع یا عدم وقوع آن به طور کامل به رویکرد کشورها در ایجاد یک ساختار مناسب حکمرانی برای بهره برداری مشترک از منابع آبی بستگی دارد.

در مساله انتقال آب خزر به نظر می رسد که نظر جمعی محافل علمی و سیاسی مخالف با این امر است، اگرچه برخی جناح ها نیز آن را بازی سیاسی و وقوع ناپذیر می دانند اما به نظر می رسد بسیاری معادلات و تنش های اجتماعی و عواقب جنگ بر سر آب در صورت اجرای آن بر عهده متولیان امر خواهد بود.