رئیس انجمن جنگلبانی ایران درباره علت سیلاب‌های اخیر شهرستان نور گفت: تخریب جنگل، باز شدن تاج پوشش، قاچاق چوب، چرای بی‌رویه دام و از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع بالادست ازجمله علت‌های وقوع سیلاب بوده که در همه زمینه‌ها ردپای انسان قابل مشاهده است.
به گزارش کاسپین24 | سیلاب‌های متعدد پاییزی در استان مازندران چراهای زیادی را به وجود آورد؛ ازجمله اینکه چرا هربار با نزول باران این کرامت الهی دل‌های مردم دیار بارانی باید بلرزد که در همین زمینه با علی بناگر سرجنگل‌بان و رئیس انجمن جنگلبانی ایران که اکنون در جنگل نور استان مازندران فعالیت دارد، به گفت‌وگو نشستیم که می‌گوید، علت سیلاب‌های اخیر شهرستان نور تخریب جنگل، باز شدن تاج پوشش، قاچاق چوب و از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع بالادست است.
علت اصلی سیلاب‌های اخیر مازندران به‌ویژه شهرستان نور را در چه می‌دانید؟
بناگر: رخدادهای طبیعی جزئی جدایی‌ناپذیر از تاریخ زمین بوده و خواهند بود، اما برای اینکه این رخدادها به فاجعه تبدیل نشوند، بی‌شک پیشگیری بهترین راهکار است که باید مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل باشد.
جاری شدن حجم قابل توجه آب به سمت اراضی پاییندست (سیلگیر) به دلیل ضعف پوشش گیاهی و زیری خاک و تخریب پوششهای طبیعی عدم پوشش گیاهی مرتعی و جنگلی در این اراضی و شخم زدن در راستای شیب باعث عدم نفوذ کافی بارش‌های شدید شد و لذا کمیت سیلاب را به شدت افزایش داد.
آیا فرسایش هم بر وقوع سیلاب اثر گذاشت؟
بناگر: فرسایش شدید این اراضی باعث افزایش چند برابری بار رسوبات سیلاب شد و در نتیجه، توان تخریبی سیلاب نیز به شدت افزایش یافت.
کانون و نقطه شروع سیلاب‌های اسفند ۹۷ و فروردین ۹۸ چه بوده است؟
بناگر: کانون و نقطه شروع سیلاب‌های اسفند ۹۷ و فروردین ۹۸ نیز جنگل‌های زاگرس و هیرکانی بوده است، همچنین بارندگی در ایام بارش استثنائی بوده و بنابراین جاری شدن سیل غیرطبیعی نبوده است.
اگر جنگل‌های این منطقه تخریب نشده بود مسلماً شدت سیل کمتر و خسارت‌های مالی و جانی آن کمتر می‌شد.
چه عواملی بیش از پیش جنگل‌های شمال را تحت تاثیر قرار داده است؟
بناگر: تغییرات وسیع در مرز جنگل‌های شمال کشور، به ویژه در حاشیه ارتفاعات بالادست توسط دامداران و کشاورزان (تبدیل جنگل به مرتع و سپس به اراضی کشاورزی دیم) ، چرای مفرط و تجاوزات مختلف باعث شده، حد جنگل‌های کوهستانی شمال در بسیاری از مناطق بالادست نسبت به دهه‌های گذشته عقب‌‌نشینی کند و این مساله در مناطقی که شرایط مساعد از نظر خاک و شیب فراهم بوده، شدیدتر است.
در بسیاری از عرصه‌های جنگل‌های شمال به سبب تداوم تخریب کیفیت تاج پوشش به شدت تنک شده است که در نهایت به حذف کامل تاج پوشش می‌انجامد.
همچنین مقدار خاک تخریب یافته طی سیلاب‌های ۱۳۹۸ معادل با ۶۴ برابر مقدار خاک‌سازی است و این بدان معنی است که دست کم ۶۴ سال زمان نیاز است تا اکوسیستم مقدار خاک از دست رفته را جبران کند.
براساس نتایج بیشترین تعداد زمین لغزش در منطقه جنگلی مشاهده شد که با وجود کاهش سطح مناطق جنگلی در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۸۱، تعداد زمین لغزش از ۴۴.۳ درصد به ۵۲.۸ درصد افزایش یافته است.
زمین لغزش‌های ناشی از سیلاب چه میزان از جنگل‌ها را تحت تاثیر قرار داده است؟
بناگر: در استان مازندران نیز بالغ بر ۲هزار و ۹۰۰ هکتار از سطح اراضی این استان متأثر از زمین لغزش‌های ناشی از سیلاب بوده است.
براساس آخرین آمار تا سال ۱۳۸۳ در استان مازندران مساحت جنگل در این سال ۱۳۸۳ (۹۳۷هزار و ۶۷ هکتار) و مساحت تخریب ۱۵ ساله از سال ۱۳۶۸ حدود ۶۹هزار و ۷۰۵ هکتار یعنی سالانه ۴هزار و ۶۴۷ هکتار که درصد تخریب سالانه آن ۴۰ درصد بوده، برآورد شده است.
بالاترین درصد تغییرات نیز مربوط به کاربری مرتع با ۱۹ درصد و سپس کاربری جنگل با ۹ درصد و پس از آن کشاورزی دیم ۲۱، آبی ۳۳، مسکونی ۲۴ درصد است.
همچنین مقدار خاک تخریب یافته طی سیلاب‌های ۱۳۹۸ معادل با ۶۴ برابر مقدار خاک‌سازی است و این بدان معنی است که دست‌کم ۶۴ سال زمان نیاز است تا اکوسیستم مقدار خاک از دست رفته را جبران کند.
چه میزان از اراضی مازندران متأثر از زمین لغزش‌های ناشی از سیلاب بوده است؟
بناگر: براساس نتایج بیشترین تعداد زمین لغزش در منطقه جنگلی مشاهده شد که با وجود کاهش سطح مناطق جنگلی در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۸۱، تعداد زمین لغزش از ۴۴.۳ درصد به ۵۲.۸ درصد افزایش یافته است.
در استان مازندران نیز بالغ بر ۲هزار و ۹۰۰ هکتار از سطح اراضی این استان متأثر از زمین لغزش‌های ناشی از سیلاب بوده است.
راهکار شما برای حفظ پوشش گیاهی و جلوگیری و یا کاهش صدمات حاصل از سیلاب چیست؟
بناگر: موضوع مهم اینکه برای افزایش تاب‌آوری جنگل لازم است به موارد زیر توجه شود ازجمله اینکه جنگل یک مجموعه گیاهی و جانوری است. بخش گیاهی جنگل متشکل است از درختان، درختچه‌ها، بوته‌ها، پوشش علفی کف جنگل و لایه هوموس زیر آن که همه اینها در روی خاک جنگل مستقر هستند، برای اینکه جنگل نقش خود را از جذب روان‌آب و رطوبت ایفا کند لازم است همه این پنج مؤلفه در وضعیت مناسب اکولوژیک خود باشند.
این مجموعه سیستمی را به وجود می‌آورند که حداکثر حرکت آب را کنترل و در جنگل ذخیره می‌کنند و کوشش ما باید این باشد که این مجموعه در وضع طبیعی خود حفظ شود.
موضوع مهم اینکه دخالت در جنگل نداشته باشیم و یا این حالت را به حداقل برسانیم. باید توجه داشته باشیم که مجموعه جانوری و حیات‌وحش که در جنگل وجود دارد تنظیم روابط لایه‌ها و بخش‌های مختلف جنگل را جهت بهترین کارکرد عملی میکند.
بحث دیگر اینکه چرای دام که اگر نمی‌توانیم ممنوع کنیم باید در حد مجاز باشد که لایه علفی و بوته‌ای و هوموس کف جنگل از بین نرود.
توجه به سلامت و حفاظت مراتع بالادست جنگل‌ها و مراتع ییلاقی هم می‌تواند در بحث کاهش صدمات حاصل از سیلاب موثر باشد؟
بناگر: اگر مراتع بالادست و جنگلی تخریب شوند و نتوانند نقش حفاظت خود را ایفا کنند باعث می‌شوند که جریان آب و فرسایش خاک را به عرصه جنگلی منتقل کنند و توان جنگل را در کنترل بارندگی کاهش دهند.
ایجاد سازه‌ها در جنگل هم می‌تواند موجب بروز یا تشدید سیلاب شود؟
بناگر: جنگل در حالت طبیعی به بهترین شکل نقش خود را در کنترل بارندگی و سیلاب ایفا میکند؛ بنابراین باید حتی‌الامکان از ایجاد سازه‌ها پرهیز کنیم. همچنین جاده‌های جنگلی در حد ضرورت و با عرض کم ساخته شوند.
در ساختن جاده‌های جنگلی تا حد ممکن از شیب‌های طبیعی پیروی شود برای اینکه خاک‌برداری و خاک‌ریزی به حداقل کاهش یابد.
تاکید شما در احیای جنگل و فعالیت‌های آبخیزداری و سایر برنامه‌ریزی‌ها بر چه روش‌هایی است؟
بناگر: در احیای جنگل و فعالیت‌های آبخیزداری عمدتاً با تأکید بر روش‌های بیولوژیک صورت گیرد و سازه‌های مکانیکی آبخیزداری هم ایجاد نشود؛ مگر اینکه مطالعه مشخص ضرورت ایجاد سازه‌ای را ایجاب کند.
در برنامه‌ریزی‌های عمرانی و توسعه‌ای حتی‌الامکان لوله‌های گاز و نفت، خطوط انتقال نیرو و جاده‌های مواصلاتی از جنگل عبور نکنند و از راه‌های جایگزین حتی باوجود مسافت‌های طولانی‌تر استفاده شود که اولاً جنگل تخریب نشود و ثانیاً وظیفه خود را در کنترل بارندگی و سیل انجام دهد.
بخش‌های تخریب یافته جنگل قرق شود تا جنگل فرصت احیاء و بازسازی خود را داشته باشد.
قوانین حمایت از جنگل تصویب شود تا با توجه به ارزش اقتصادی و اکولوژیک جنگلی، برای طرح‌های عمرانی مقرون‌به‌صرفه باشد که به‌جای عبور از جنگل با هزینه بالا از عرصه‌های خارج از جنگل استفاده کنند.
آیا مدیریت پوشش گیاهی در مراتع هم می‌تواند از عوامل تاب‌آوری سیل باشد، در این زمینه بیشتر توضیح دهید؟
بناگر: برداشت گیاهان کف جنگل در حدی باشد که پیوستگی لایه بوته‌ای و علفی حفظ شود.
مدیریت پوشش گیاهی (مراتع) براساس اصول اکولوژی استوار باشد تا تاب‌آوری سیل به حداکثر برسد.
چرای شدید بیشترین عامل تخریب مرتع می‌باشد که باید بررسی دقیق انجام شود.
حرف آخر
بناگر: حفظ منابع طبیعی در مناطق بالادست و تقویت و احیای عرصه‌های جنگلی و مراتع برای جلوگیری از تشکیل روان‌آب و جریان سیل، حفظ منابع آبی و جلوگیری از فرسایش خاک، شناسایی مسیل‌ها، رعایت حریم رودخانه‌ها و پرهیز از احداث و صدور مجوز برای هرگونه تأسیسات دامپروری و آبزی‌پروری در نزدیکی مسیل‌ها و حریم رودخانه‌ها؛ در این راستا جلوگیری از تجاوز به حریم رودخانه‌ها و ممنوعیت کشت در بستر رودخانههایی که در دراز مدت بهواسطه کاهش نزولات جوی خشک شده و کشاورزان به جهت عدم آگاهی لازم، بستر رودخانه‌ها را به کشت و کار تخصیص دادهاند نیز می‌تواند مفید واقع شود.
منبع : فارس
